परदेश शिष्यवृत्तीच्या निकषांमध्ये बदल करण्याची मागणी बार्टी, सारथी यासारख्या विविध संस्था व विद्यार्थी संघटनांनी केली होती. याच पार्श्वभूमीवर अधिछात्रवृत्ती व परदेश शिष्यवृत्तीच्या निकषांमध्ये बदल करण्यात आले असून याबाबतचा शासन निर्णय निर्गमित झाला आहे.
१. शासन निर्णय, सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग, शासन निर्णय क्र.सामान्य
-२०२३/प्र.क्र.४०(४)/वांचकणे, दि. ३०.१०.२०२३
२. शासन सूचनापत्र, सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग, शासन निर्णय क्र.सामान्य २०२३/प्र.क्र.४०(४)/वांचकणे, दि. ०७.११.२०२३
३. शासन निर्णय, सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग, शासन निर्णय क्र-२०१७/प्र.क्र.२८८/शिक्षण-१, दि. २७.०६.२०१७
४. शासन निर्णय, नियोजन विभाग, शासन निर्णय क्र.सारथी २०२२/प्र.क्र.५६२/का.१३५४-३१, दि. २०.०९.२०२२
५. शासन निर्णय, वित्त व नियोजन कल्याण विभाग शासन निर्णय क्रमांक : शिष्यवृत्ती-२०१९/प्र.क्र.१९८/शिक्षण, दि. ११ ऑक्टोबर,२०१९
६. शासन निर्णय, उच्च व तंत्रशिक्षण विभाग शासन निर्णय क्रमांक: संकीर्ण २०२१/प्र.क्र.२९२/तारीख-दि.०३ ऑक्टोबर,२०२१
७. शासन निर्णय, आदिवासी विकास विभाग, शासन निर्णय क्र.९७२५ / प्र.क्र.१७ (भाग-१)/का.७७/दि.१७ मार्च २०२४
८. शासन निर्णय, अल्पसंख्याक विकास विभाग, शासन निर्णय क्र.अवि २०१९ / प्र.क्र २९१ /का-६ दि.२३ नोव्हेंबर २०२३
९. मा.मंत्रीमंडळाच्या दि.११.१०.२०२३ रोजीचा निर्णय.
परदेश शिष्यवृत्तीच्या निकषांमध्ये बदल नविन शासन निर्णय जाणून घ्या
प्रस्तावना:-
मा.मंत्रीमंडळाच्या दि.११.१०.२०२३ रोजीच्या बैठकीतील निर्णयानुसार सामाजिक न्याय विभागाच्या दि.३०.१०.२०२३ रोजीच्या शासन निर्णयाद्वारे, आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (टीआरटीआय),पुणे, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (बार्टी), पुणे, छत्रपती शाहू महाराज संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (सारथी), पुणे, महात्मा ज्योतिबा फुले संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (महाज्योती), नागपूर व महाराष्ट्र संशोधन व प्रशिक्षण प्रविष्ट (अप्र), मुंबई व इतर तस्मत संस्थामार्फत कार्यान्वित असलेल्या तसेच, भविष्यात प्रस्तावित करण्यात येणाऱ्या शिष्यवृत्ती, अधिछात्रवृत्ती, वसतीगृह व वस्तीगृहात प्रवेश न मिळालेल्या विद्यार्थ्यांना देण्यात येणाऱ्या निधी व कार्यक्रमांच्या कार्यक्षमता वाढविण्याच्या बाबत सर्वंकष घोषणा निश्चित करण्यात आल्या आहेत. याबाबतचा अ.म.उ.(वि) यांच्या अध्यक्षतेखालील खालीलप्रमाणे कार्यान्वयन समिती गठीत करण्यात आली आहे.
शासन निर्णय:-
दि.३०.१०.२०२३ रोजीच्या शासन निर्णयानुसार निश्चित करण्यात आलेल्या अधिछात्रवृत्ती व परदेशी शिष्यवृत्तीच्या निकषामध्ये बदल करण्याची मागणी गेल्या काही दिवसांपासून बार्टी,सारथी,महाज्योती,टीआरटीआय इत्यादी स्वायत्त संस्था व संबंधित विभागांच्या विद्यार्थ्यांकडून करण्यात येत आहे. तसेच विविध विभागांमार्फत राबविण्यात येणाऱ्या परदेशी शिष्यवृत्ती योजनांमध्ये बदल करण्याची मागणी लोकप्रतिनिधी व विद्यार्थी संघटना यांच्याकडून करण्यात येत आहे. उपरोक्त मागण्या संदर्भाने अधिछात्रवृत्ती व परदेशी शिष्यवृत्ती योजनांच्या बदल करण्याच्या बाबत शासनाच्या विचाराधीन होती.
अधिछात्रवृत्ती:-
१. दि.३०.१०.२०२३ रोजीच्या शासन निर्णयापूर्वी बार्टी- (प्राप्त अर्ज-६१३), सारथी (प्राप्त अर्ज १३३२), महाज्योती (प्राप्त अर्ज १५४३) या संस्थामार्फत देण्यात आलेल्या अधिछात्रवृत्ती जाहिरातींसुसार आलेल्या अर्जांमधील कागदपत्रांची पडताळणी करून व शिफारस झालेल्या ३४५५ संशोधक विद्यार्थ्यांना पात्र संशोधन विद्यार्थ्यांना ५० टक्के दराने सरसकट अधिछात्रवृत्ती मंजूर करण्यास मान्यता देण्यात येत आहे.
२. बार्टी, सारथी, महाज्योती या संस्थामार्फत देण्यात येणाऱ्या अधिछात्रवृत्ती करिता निश्चित करण्यात आलेली मर्यादा २०० रूपये इतकी करण्यात येत आहे. आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण संस्था या संस्थामार्फत देण्यात येणाऱ्या अधिछात्रवृत्ती करिता निश्चित करण्यात आलेली मर्यादा १०० रूपये इतकी करण्यात येत आहे.
३. यु.जी.सी. (University Grants Commission) मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करावे.
४. यु.जी.सी. (University Grants Commission) मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करावे व Date of Award पासून फेलोशिपला लागून देण्यात यावी.
(अ) अधिछात्रवृत्ती
१. दि.३०.१०.२०२३ रोजीच्या शासन निर्णयान्वये वार्षी (प्राप्त अर्ज-७६३), सारथी (प्राप्त अर्ज १३२९ ), महाज्योती (प्राप्त अर्ज १४५३) या संस्थांकडून येणाऱ्या अर्जांमध्ये अधिछात्रवृत्ती जाहिरातीनुसार आलेल्या अर्जांमधील कानूनीदृष्ट्या पडताळणी करून व शिफारस अर्ज ३५४५ संशोधक अधिछात्रवृत्ती पात्र संशोधनार्थ विद्यार्थ्यांना ५० टक्के दराने सरसकट अधिछात्रवृत्ती मंजूर करण्यास मान्यता देण्यात येत आहे.
२. बार्टी, सारथी, महाज्योती या संस्थांकडून येणाऱ्या अधिछात्रवृत्ती करिता निधी देण्यात आलेली मर्यादा २०० वरून ३०० इतकी करण्यात येत आहे. आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण संस्था या संस्थांकडून येणाऱ्या अर्जांसाठी निधी देण्यात आलेली मर्यादा १०० वरून २०० इतकी करण्यात येत आहे.
३. यु.जी.सी. (University Grants Commission) मान्यताप्राप्त शिक्षण संस्थांकडून अधिछात्रवृत्ती करिता निधी मिळविण्यात येणार आहे.
४. यु.जी.सी. (University Grants Commission) मान्यताप्राप्त शिक्षण संस्थांकडून प्राप्त Date of Award पासून फेलोशिपचा लाभ देण्यात येणार आहे.
आता निराकरण करण्यात येणारे मुद्दे:
मात्र अशा प्रकारच्या विद्यार्थ्यांस शिष्यवृत्ती पूर्ण लाभाच्या कालावधीत सवलती लागू असलेल्या शासन निर्णयानुसार दिल्या जाईल.
उदा. विद्यार्थ्याने दोन वर्षांमध्ये पदव्युत्तर अभ्यासक्रम करणाऱ्याची डॉक्टरेट (पीएच.डी.) करणाऱ्यासाठी परदेशी शैक्षणिक संस्था दर्जा प्राप्त केली तर
त्या विद्यार्थ्याला शासनाने विहित प्रक्रियेद्वारे मान्यता दिल्यास स्थानांतरानंतर पुढील दोन वर्षांमध्ये शासकीय निर्णयानुसार नमूद लाभ देता येतील.
या कालावधीनंतर मात्र संपूर्ण खर्च विद्यार्थ्यांना कराव लागेल.
परदेश शिष्यवृत्तीच्या निकषांमध्ये बदल
(अ) एकाच कुंटुंबातील असल्यास दोन मुलांना परदेशी शिष्यवृत्ती लाभ देता येईल.
दोन्ही मुलांना परदेशी शिष्यवृत्ती लाभ राहिल,त्यापेक्षा जास्त मुलांना लाभ घेता येणार नाही.
मात्र यासाठी पालकांनी आणि विद्यार्थ्यांनी तसे प्रतिज्ञापत्र सादर करावे.
(इ) एका वर्षाच्या प्रवेश प्रक्रियेत एक कुटुंबाच्या दोन पाल्यांचा समावेश असल्यास,प्रवेश प्रक्रियेच्या जागा रिक्त राहिल्यास एक कुटुंबातील दुसऱ्या पाल्यास लाभ दिला जाईल.
४. विद्यार्थी निवड प्रक्रिया निकष: केवळ कमीतकमी शैक्षणिक अहर्ता मिळवलेल्यांना विद्यार्थ्यांची केवळ गुणवत्तेवर आधारित निवड करता येईल QS World Ranking ची केवळ विद्यार्थ्यांची गुणवत्ता यादीत बसवावी. दोन किंवा अधिक विद्यार्थ्यांच्या क्रमवारी समसमान असल्यास त्या प्रसंगी गुणवत्तेवर आधारित निवड प्रक्रियेची गुणवत्तेवर विचार करावा.
५. निवड प्रक्रिया दरम्यान कालावधीनुसार यादीत प्रवेश करणे विद्यार्थ्यांना केवळ गुणवत्तेवर आधारित निवड करता येईल.
तरी आवश्यकता असलेल्या त्या विभागाच्या सचिव स्तरावर देण्यात येईल.
७. निवड प्रक्रियेतून निवड झाल्या हेतू विद्यार्थ्यांनी पूर्ण क्षमतेने उपलब्ध न झाल्यास संबंधित विभागांना एकपेक्षा अधिक वेळा निवड प्रक्रियेत राहण्याच्या सुचना राहील. मात्र विद्यार्थ्यांचे मेरिट डावलले जाणार नाही याची दक्षता घेण्यात येईल.
८. आदिवासी विकास विभागामार्फत राबवण्यात येणाऱ्या परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेंतर्गत विहित निकषानुसार विद्यार्थी उपलब्ध न झाल्यास कुंटुंबातील उत्पन्नाच्या वार्षिक मर्यादा व QS World Ranking ची मर्यादा न ठेवता कुंटुंबातील विद्यार्थ्यांना परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेचा लाभ देण्यात येईल. सारथी, वार्षी, महाज्योती विभागामार्फत विद्यार्थी परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेंतर्गत लाभ देताना उत्पन्नाची वार्षिक मर्यादा ₹८.०० लक्षांची मर्यादा ठेवून त्यांचे लाभाव्याची शिफारस करण्यात येईल. तसेच QS World Ranking ची मर्यादा २०० क्रमांक पुढे विचारात घेतली जाईल.
९. अल्पसंख्याक विभागामार्फत परदेशी शिष्यवृत्तीची विद्यार्थी संख्या २७ असून ५७ विद्यार्थ्यांना मान्यता देण्यात येत आहे.
१०. विद्यार्थ्यांनी खालील बाबींच्या खर्चाचा भार हलका व्हावा म्हणून यू.एस.ए. व इतर देशांमध्ये (यू.के. वगळून) १५०० अमेरिकन डॉलर्स,
आणि यू.के. साठी ११०० पाउंड इतका निधी मान्यता देण्यात येत आहे.
परदेशी शिष्यवृत्ती
परदेशी शिष्यवृत्ती योजनां अंतर्गत सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग, आदिवासी विकास विभाग, इतर मागास बहुजन कल्याण विभाग, अल्पसंख्याक विकास विभाग, महिला व बाल कल्याण विभाग, उच्च व तंत्र शिक्षण विभाग या विभागांमार्फत स्वायत्त संस्थांच्या माध्यमातून राबविण्यात येत आहे. या सर्व विभागांच्या परदेशी शिष्यवृत्ती योजनांमध्ये एकसमानता ठेवण्याच्या उद्देशाने सदर योजनांच्या निकषांमध्ये खालीलप्रमाणे सुधारणा करण्यात येत आहेत.
१. शैक्षणिक अहर्ता – परदेशातील पदव्युत्तर पदवी किंवा पदव्युत्तर पदविकेसाठी प्रवेश घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी भारतीय मापदंड प्राप्त शैक्षणिकमधून किमान ५५ टक्के गुणांसह पदवी परीक्षा उत्तीर्ण केलेली असावी. याशिवाय पीएच.डी.अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी भारतीय मापदंड प्राप्त शैक्षणिक संस्थामधून किमान ५५ टक्के गुणांसह पदव्युत्तर पदवी परीक्षा उत्तीर्ण केलेली असावी.
२. परदेशातील शैक्षणिक संस्थेचे Offer Letter मध्ये नमूद केलेल्या शैक्षणिक कालावधीत लाभ घेण्यासाठी संपूर्ण शिक्षण फी ही संबंधित शैक्षणिक संस्थेकडून अदा करावी.
३. एकाच कुटुंबातील कमाल पात्रता धारक:-
(अ) परदेशी शिष्यवृत्ती योजनांचा लाभ एकाच विद्यार्थ्यांस एकदाच मिळू शकेल. मात्र, या योजनांअंतर्गत पदव्युत्तर पदवीच्या अभ्यासक्रमांसाठी प्रवेश असणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी इतरत्र पीएच.डी.शासन निर्णयानुसार अंतर्गत विषयावर दर्जावाढ करण्यासाठी प्रवेशासाठी सदर विद्यार्थ्यांना प्रवेश मिळू शकेल.
३. एकाच कुंटुंबातील कमाल पात्रता धारक :-
(अ) परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेचा लाभ एकाच विद्यार्थी अथवा एकाच व्यक्तीला देऊ येईल. मात्र, या योजनेअंतर्गत पदव्युत्तर पदवीच्या अभ्यास क्रमास पुढील प्रवेशासाठी त्या विद्यार्थ्याला डॉक्टरेट पदवी (पीएच.डी.) किंवा शासन निर्णयानुसार अंतरंग विषयांचे दर्जांकन करतांना मिळणाऱ्या सदर यादीतील प्रवेश शैक्षणिक संस्थेचे दर्जांकन प्रमाणपत्र प्राप्त केली तर त्या विद्यार्थ्यांना शासनाने विहित प्रक्रियेद्वारे मान्यता दिल्यास त्यानंतर पुढील दोन वर्षांमध्ये शासकीय निर्णयाप्रमाणे नमूद लाभ देण्यात येईल. या कालावधीनंतर पुढील दोन वर्षांमध्ये संपूर्ण चर्चा मात्र विद्यार्थ्यांनी करावी लागेल.
४. एकाच कुंटुंबातील जात असल्यास दोन मुलांना परदेशी शिष्यवृत्ती लाभ घेता येईल त्यामध्ये दोघांपेक्षा जास्त मुलांना परदेशी शिष्यवृत्ती लाभ राहणार नाही. यासाठी पालकांनी आणि विद्यार्थ्यांनी तसे प्रमाणपत्र करून कार्यवाहीसाठी सादर करावे.
५. (अ) प्रत्येक विध्यार्थ्याला प्राप्त झालेल्या दोन पाल्याच्या माध्यमातून अभ्यासक्रम प्रवेश प्रक्रियेच्या अंतिम फेरीला मान्यता मिळून राहिल्यास एकाच कुंटुंबातील दुसऱ्या पाल्याला लाभ देण्याचे सूचित करण्यात येईल.
४. विद्यार्थी निवडीचे निकष : एकदा किमान शैक्षणिक अहर्ता निश्चित केल्यावर विद्यार्थ्याच्या केवळ भविष्याच्या अनुषंगाने अधिक लाभ मिळू शकेल या दृष्टीने QS त्यावर्षीच्या QS World Ranking ची गुणवत्ता क्रमवारी लक्षात घेऊन विद्यार्थ्यांची गुणवत्ता यादी बनवावी.दोन किंवा अधिक विद्यार्थ्यांची विद्यापीठांची क्रमवारी समान असल्यास अशा प्रसंगी त्यांच्या लगतच्या पदवी परीक्षेची गुणवत्ता लक्षात घ्यावी.
५. कुंटुंबातील उत्पन्न वार्षिक मर्यादा ₹८.०० लक्ष ठेवण्यात येईल.
६. परदेशी शिष्यवृत्ती अंतर्गत विद्यार्थ्याने पूर्णवेळ अभ्यासक्रम प्रवेश तिथीपर्यंत शैक्षणिक प्रक्रिया सुरळीत होणे गरजेचे असल्यास त्याव्यतिरिक्त सर्व विभागीय सचिव स्तरावर विचारणा केली जाईल.
७. निवड प्रक्रियेतील निकाल हाती घेतल्यानंतर विद्यार्थी पूर्ण भरणे उपलब्ध न झाल्यास संबंधित विभागांनी विद्यार्थ्यांना अधिक केले निवड प्रक्रिया राहवण्यास सुचना राहील. मात्र विद्यार्थी मेरिट डावलले जाणार नाही याची दक्षता घेण्यात येईल.
८. आदिवासी विकास विभागामार्फत राबवण्यात येणाऱ्या परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेंतर्गत विहित निकषांनुसार विद्यार्थी उपलब्ध न झाल्यास कुंटुंबातील उत्पन्न वार्षिक मर्यादा व QS World Ranking ची मर्यादा न ठेवता कुंटुंबातील विद्यार्थ्यांना परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेचा लाभ देण्यात येईल. सारथी, वार्षी, महाज्योती विभागामार्फत विद्यार्थी परदेशी शिष्यवृत्ती योजनेंतर्गत लाभ देताना उत्पन्नाची वार्षिक मर्यादा ₹८.०० लक्षांची मर्यादा ठेवून त्यांचे लाभाव्याची शिफारस करण्यात येईल. तसेच QS World Ranking ची मर्यादा २०० क्रमांक पुढे विचारात घेतला जाईल.
९. अल्पसंख्याक विभागामार्फत परदेशी शिष्यवृत्तीची विद्यार्थी संख्या २७ असून ५७ विद्यार्थ्यांना मान्यता देण्यात येत आहे.
१०. विद्यार्थ्यांनी खालील बाबींच्या खर्चाचा भार हलका केला म्हणून यू.एस.ए. व इतर देशांमध्ये (यू.के. वगळून) ५००० अमेरिकन डॉलर्स,
आणि यू.के. साठी ११०० पाउंड इतका निधी मान्यता देण्यात येत आहे.
आवश्यक ती माहिती पुस्तके
११. वार्षिक मर्यादा, उत्पन्न मर्यादा, निवड प्रक्रिया, निवड पद्धती, तसेच विद्यार्थ्यांना मिळणारे आर्थिक लाभ
तसेच शिष्यवृत्तीच्या लाभांची संख्या याबाबत बदल करण्यात आले असून या बदलाची प्रक्रिया ऑक्टोबर २०२३ रोजीच्या शासन निर्णयानुसार
अ.मु.स.(विता) यांच्या अध्यक्षेखाली गठीत केलेल्या कार्यकारिणी समितीने निर्णय घ्यावा.
(क) महात्मा ज्योतिबा फुले संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (महाज्योती) वार्षिक खर्ची साठा २०२४-२५
महात्मा ज्योतिबा फुले संशोधन व प्रशिक्षण संस्था (महाज्योती) या संस्थेने सन २०२४-२५ या आर्थिक वर्षातील साठा करून
₹४५३.६६ कोटी इतका एकूण वार्षिक खर्चाचे आराखड्यात ₹३०.०० कोटी इतकी रक्कम मागणी योजनेकरिता तरतूद केली असून
पुढील वर्षीच्या अर्थसंकल्पीय तरतुदीच्या अधीन राहून यावर्षी मंजूर करण्यास मान्यता देण्यात येत आहे.
(ड) सर्वकष एकसमान धोरणानुसार सादर करण्यात येणाऱ्या सर्व प्रस्तावाबाबत अ.मु.स.(विता) यांच्या अध्यक्षेखाली गठीत समितीने सात दिवसात बैठक घेऊन निर्णय घ्यावा.
सदर शासन निर्णय महाराष्ट्र शासनाच्या www.maharashtra.gov.in या संकेतस्थळावर उपलब्ध असून,
शासन निर्णय क्रमांक २०२३१३६७१४५२४७६७२५८३ असा आहे. हा शासन निर्णय डिजिटल स्वाक्षरीत प्रमाणित असून कागदपत्रे तयार करण्यास योग्य आहे.
परदेश शिष्यवृत्तीच्या निकषांमध्ये बदल संदर्भात आम्ही वेळोवेळी अपडेट देत राहू,फॉलो करा शेअर करा
आपल्या जागल्याभारत या युट्यूब चॅनेल ला भेट द्या,सबसक्राईब करा. सपोर्ट करा.
आपल्या @jaaglyabharat या टेलिग्राम चॅनेलवर सहभागी व्हा,ताज्या अपडेट्स मिळवा
जागल्याभारत वर माफक दरात जाहिरात देण्यासाठी संपर्क करा
First Published by Team Jaaglya Bharat on JULY 28,2024 | 21:32 PM
WebTitle – new changes in sc st obc foreign scholarship criteria