आज आर के लक्ष्मण जयंती आहे.पद्मभूषण व पद्मविभूषणने सम्मानित झालेले महान व्यंगचित्रकार आरके लक्ष्मण आज जिवंत असते तर ते 100 वर्षांचे झाले असते. त्यांनी त्यांच्या व्यंगचित्रांद्वारे सामान्य माणसाबद्दल आणि सामान्य माणसाच्या दैनंदिन समस्यांविषयी आपल्या कुंचल्यातून बोलते केले.
आपल्या चित्रांमधून सामान्य माणसाला स्थान देणारे भारतातील प्रसिद्ध व्यंगचित्रकार आर. के. लक्ष्मण त्यांचे पूर्ण नाव रासीपुरम कृष्णस्वामी लक्ष्मण होते आणि लक्ष्मण यांचा जन्म 24 ऑक्टोबर 1921 रोजी म्हैसूर येथे झाला. आर. च्या. लक्ष्मण हे भारतातील प्रमुख व्यंगचित्र-चित्रकार आहेत. सामान्य माणसाचे दुःख साकारून, ते आपल्या चित्रांद्वारे गेली पन्नास वर्षे लोकांना सांगत होते. विलक्षण व्यक्तिमत्त्वाचे धनी आर. के . लक्ष्मणने काळाची नस ओळखली आणि देश, समाज आणि परिस्थिती निश्चित केली. लक्ष्मण यांच्या व्यंगचित्रांचे जग विस्तृत असून त्यात समाजाचा चेहरा दिसतो, तसेच भारतीय राजकारणात होत असलेले बदलही त्यांनी टिपले.
द कॉमन मॅन
त्यांच्या टाइम्स ऑफ इंडियामध्ये लिहिलेल्या ‘द कॉमन मॅन’ या कॉमिक स्ट्रीपसाठी प्रसिद्ध असलेल्या समाजातील विकृती, राजकीय विसंगती आणि त्यांच्या विचारधारेची असमानता यावरही तीक्ष्ण कटाक्ष ब्रशमधून व्यक्त होत होता. त्यांच्या व्यंगचित्रांच्या माध्यमातून एका सामान्य माणसाला एक विस्तृत जागा दिली.
लक्ष्मण हे त्यांच्या सहा मुलांपैकी सर्वात लहान होते. त्याचे मोठे भाऊ आर. के . नारायण हे प्रसिद्ध कादंबरीकार होते.
लक्ष्मण यांना लहानपणापासूनच चित्रकलेची आवड होती, लहानपणी लक्ष्मण फरशी, दार, भिंत इत्यादी रंगवायचे. लहानपणी एकदा त्यांना त्यांच्या शिक्षकाकडून पीपलची पाने रंगवल्याबद्दल प्रशंसा मिळाली होती, तेव्हापासून त्यांच्यामध्ये चित्रकार होण्याची इच्छा जन्माला आली. प्रसिद्ध ब्रिटिश व्यंगचित्रकार सर डेव्हिड लो यांचा प्रचंड प्रभाव होता. लक्ष्मण त्याच्या स्थानिक क्रिकेट संघ “रफ अँड टफ अँड जॉली” चे कर्णधारही होते.
व्यंगचित्रांचे लंडनमध्ये प्रदर्शन
आपल्या व्यंगचित्रांद्वारे आर. लक्ष्मणाने सामान्य माणसाला विशेष स्थान दिले. उपेक्षित सर्वसामान्यांच्या जीवनातील निराशा, अंधार, प्रकाश, आनंद, दु:ख शब्दचित्रांच्या साहाय्याने जगासमोर ठेवले. लक्ष्मणच्या व्यंगचित्रांचे जग खूप विस्तृत आहे आणि त्यात समाजाचा चेहरा दिसत आहे, त्याचबरोबर भारतीय राजकारणात होणारे बदलही दृश्यमान आहेत. भ्रष्टाचार, गुन्हेगारी, निरक्षरता, राजकीय पक्षांकडून होणारी फसवणूक यातून जे चित्र समोर येते ते सामान्य माणसाचे.सामान्य माणूस फक्त जीवनातील अडचणींशी लढतो, मूकपणे सहन करतो, ऐकतो, पाहतो, पण बोलत नाही, म्हणूनच आर. के लक्ष्मणाचा सामान्य माणूस आयुष्यभर गप्प राहिला.
आर. के लक्ष्मणचा कॉमन मॅन सुरुवातीला बंगाली, तमिळ, पंजाबी किंवा इतर कोणत्याही प्रांतातला होता,
पण फार कमी वेळात हे व्यंगचित्र सामान्य माणसाची ओळख बनले.लक्ष्मणांचा सामान्य माणूस संपूर्ण जगात विशेष बनला होता.
1985 मध्ये, लक्ष्मण हे पहिले भारतीय व्यंगचित्रकार ठरले ज्यांच्या व्यंगचित्रांचे लंडनमध्ये एकल प्रदर्शन भरले होते.
लंडनच्या त्याच भेटीदरम्यान, त्याना जागतिक कीर्तीचे व्यंगचित्रकार डेव्हिड लो आणि इलिंगवर्थ भेटले – हे असे पुरुष होते ज्यांच्या व्यंगचित्रांनी लक्ष्मण यांना व्यंगचित्रकार बनण्यास प्रेरित केले.
डीनने त्यांची चित्रे पाहून त्यांना नकार दिला आणि लिहिले की त्यांच्यात प्रतिभा नाही
ज्या महाविद्यालयात त्यांना प्रवेश मिळाला नाही, तेथे त्यानां भाषण देण्यासाठी बोलावले गेले, महाराजा शाळेतून हायस्कूल उत्तीर्ण झाल्यानंतर, त्याने जे.जे. इन्स्टिट्यूट ऑफ अप्लाइड आर्ट ड्रॉईंग (जेजे इन्स्टिट्यूट ऑफ अप्लाइड आर्ट ड्रॉइंग) मध्ये प्रवेश घेण्याचा विचार केला परंतु तेथील डीनने त्यांची चित्रे पाहून त्यांना नकार दिला आणि लिहिले की त्यांच्यात प्रतिभा नाही. मात्र, काही वर्षांनी त्यांना त्याच संस्थेत भाषण देण्यासाठी बोलावण्यात आले.शेवटी त्यानी म्हैसूर विद्यापीठातून बीए केले.
आर के लक्ष्मण यांनी सुरुवातीला रोहन वृत्तपत्र आणि स्वराज्य आणि ब्लिट्झ मासिकांमध्ये काम केले.
म्हैसूरच्या महाराजा कॉलेजमध्ये शिकत असताना त्यांनी आपला मोठा भाऊ आर के नारायण
यांच्या कथांवर द हिंदू वृत्तपत्रासाठी व्यंगचित्रे काढण्यास सुरुवात केली
आणि स्थानिक वृत्तपत्रे आणि स्वतंत्र मासिकांसाठी त्यांनी राजकीय व्यंगचित्रे काढली.
लक्ष्मण यांनी मद्रासमधील जेमिनी स्टुडिओमध्ये काही दिवस काम केले.
त्यांची पहिली नोकरी मुंबईतील द फ्री प्रेस जर्नलसाठी राजकीय व्यंगचित्रकार म्हणून होती.
डेक्कन एअर लाईन्स ने कॉमन मॅनचा पुतळा स्वागतासाठी वापरला.
शिवसेनाप्रमुख बाळ ठाकरे हे फ्री प्रेस जर्नलमध्ये त्यांचे सहकारी होते. त्यांनी 1951 मध्ये टाइम्स ऑफ इंडिया मुंबईमध्ये काम करण्यास सुरुवात केली, त्यानंतर त्यांनी तेथे पन्नास वर्षांहून अधिक काळ काम केले. येथे त्यांनी त्यांच्या व्यंगचित्रांमध्ये “कॉमन मॅन” ची व्यक्तिरेखा साकारली. लक्ष्मण यांनी मालगुडी डेजसाठी 1954 मध्ये एशियन पेंट्स लिमिटेड समूहासाठी, “गट्टू” नावाच्या लोकप्रिय शुभंकरासाठी व्यंगचित्रे काढली. त्यांनी काही कादंबऱ्याही लिहिल्या, त्यातील पहिल्याचे नाव द हॉटेल रिवेरा. मिस्टर अँड मिसेस ५५ या हिंदी चित्रपटात आणि कामराज या तमिळ चित्रपटातही त्यांची व्यंगचित्रे दिसली. मालगुडी डेजच्या टेलिव्हिजन रुपांतरात त्यांनी व्यंगचित्रे काढली, जी त्यांचे थोरले भाऊ आर. च्या. नारायण यांनी लिहिले.लक्ष्मण यांच्या क्षमतेचा अंदाज यावरून घेता येतो की लंडनच्या ‘द इव्हिनिंग स्टँडर्ड’ या वृत्तपत्राने त्यांना एकदा डेव्हिड लोची खुर्ची स्वीकारण्याची ऑफर दिली होती.
डेक्कन एअरलाइन्सने स्वस्त हवाई सेवा सुरू केल्यावर लक्ष्मणांचा सामान्य माणूस पुन्हा खास झाला.
एअरलाइन्सचे संस्थापक कॅप्टन गोपीनाथ त्यांच्या स्वस्त विमानासाठी प्रतीक शोधत होते
आणि त्यासाठी त्यांना लक्ष्मणच्या सामान्य माणसापेक्षा चांगले काहीही सापडले नाही.
डेक्कन एअर लाईन्स ने कॉमन मॅनचा पुतळा स्वागतासाठी वापरला.
2015 त्यांना मूत्रमार्गात संसर्ग आणि छातीत त्रास झाल्यामुळे रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते,
ज्यामुळे त्यांच्या शरीरातील अनेक अवयव निकामी झाले होते.
वयाच्या 93 व्या वर्षी पुण्यातील दीनानाथ मंगेशकर रुग्णालयात त्यांचे निधन झाले.
कायदा आणि न्यायव्यवस्थेला आव्हान
जागल्याभारत वरील बातम्या/लेख शेअर करून इतर लोकांपर्यंत पोहोचण्यास आम्हाला मदत करा.मित्रांना सांगा.
(वाचकहो..आपल्या @jaaglyabharat या टेलिग्राम चॅनेलवर सहभागी व्हा,ताज्या अपडेट्स मिळवा,मित्रांना सांगा)
First Published by Team Jaaglya Bharat on OCT 24, 2021 20:00 PM
WebTitle – R. K. Laxman is a cartoonist who recognizes the feelings of the common man
