रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याची घोषणा केली आहे. भारतीय जनता पक्षाने याला भ्रष्टाचारावरील ‘सर्जिकल स्ट्राईक’ म्हटले आहे. तर काही भाजपचे नेते म्हणतात की, ही नोटबंदी नसून ‘नोटवापसी’ आहे.काही मिडिया चॅनेलने सुद्धा अगोदर या नोटेमुळे भ्रष्टाचार संपुष्टात येणार आणि नोटेमध्ये चिप असून सॅटेलाइट द्वारे ट्रॅक केले जाणार अशा बालिश अफवा पसरवून या नोटेचे अनुषंगाने भाजपचे कौतुक केले होते.मात्र भ्रष्टाचार संपविण्यासाठी आणलेली नोट पुन्हा माघारी घ्यावी लागली,बंद करावी लागली त्यामुळे यासगळ्याचा काय उपेग झाला हा गंभीर प्रश्न निर्माण झालाय.त्याचाच शोध आपणही या लेखात घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत.
मात्र दोन हजाराच्या या नोटा तुम्हाला 23 मे 2023 पासून आपल्या बँकेत जमा करता येणार आहेत,
जमा करताना एकावेळी एका नागरिकास 20 हजार रुपयांपर्यंत 2 हजार रुपयांच्या नोटा बदलून मिळणार आहेत.
त्याचप्रमाणे सर्व बँकांनी आतापासून 2 हजार रुपये मूल्य असणाऱ्या नोटा ग्राहकांना देणे बंद करावे,असे आदेश आरबीआय ने दिलेले आहेत.
दोन हजार रुपयांच्या नोटा चलनात आणताना, बँकेच्या क्लीन नोट धोरणांतर्गत हे केले जात असल्याचे रिझर्व्ह बँकेने म्हटले आहे.
मात्र, रिझव्‍‌र्ह बँकेने बँकांना दोन हजार रुपये देण्यापासून तात्काळ रोखले आहे.
मात्र सरकारने 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याचा निर्णय का घेतला हे अद्याप स्पष्ट झालेले नाही, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.
‘भ्रष्टाचारावर सर्जिकल स्ट्राइक’
या निर्णयानंतर प्रतिक्रिया व्यक्त करत भाजप नेत्यांनी याला भ्रष्टाचारावरील सर्जिकल स्ट्राईक असे म्हटले आहे.
बिहारचे माजी उपमुख्यमंत्री सुशील कुमार मोदी यांनी प्रसारमाध्यमांना दिलेल्या निवेदनात म्हटले आहे की, “भ्रष्टाचाराविरोधातील लढाईत उचललेले हे पाऊल आहे. हा भ्रष्टाचारावरील सर्जिकल स्ट्राइक आहे. लोकांकडे असलेला काळा पैसा बाहेर यायला हवा.”
‘आज तक’ या खासगी वृत्तवाहिनीशी बोलताना सुशील मोदी म्हणाले, “दोन हजार रुपयांचा वापर टेरर फंडिंग आणि इतर भ्रष्ट कारवायांमध्ये केला जात आहे. अशा परिस्थितीत ही नोट पूर्णपणे रद्द करण्याचा मानस आहे.”
मोठ्या नोटा बाजारासाठी योग्य नसल्याचे सांगण्यात आले होते. 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद झाल्यावर काळा पैसा रोखण्यासाठी हे केले जात असल्याचा युक्तिवाद केला जात होता.मात्र त्यानंतर थेट 2000 ची नोट चलनात आणली गेली आणि आता 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करूनही हेच तर्क दिले जात आहेत.
यावर निशाणा साधत दिल्लीचे मुख्यमंत्री अरविंद केजरीवाल यांनी तिखट शब्दांत प्रतिक्रिया दिली.केजरीवाल म्हणाले “
2000 ची नोट आणून भ्रष्टाचार थांबेल, असे प्रथम सांगितले.आता ते सांगत आहेत की 2000 च्या नोटेवर बंदी घातल्याने भ्रष्टाचार संपेल.
म्हणूनच आपण म्हणतो, प्रधानमंत्री हा शिक्षित असावा.एका अडाणी प्रधानमंत्र्याला कुणी काहीही सल्ले देऊन जातो. त्याला यातलं काही समजत नाही. पण याचा त्रास मात्र जनतेला सहन करावा लागत आहे.”
काळ्या पैशाला खरच फटका बसेल का?
सत्ताधारी भाजपच्या या तर्कावर विश्लेषक प्रश्नचिन्ह उपस्थित करत आहेत.
जेएनयू जवाहरलाल विद्यापीठातील प्राध्यापक आणि आर्थिक प्रकरणांचे तज्ज्ञ अरुण कुमार म्हणतात, “भाजपकडून आतापर्यंतचा प्रतिसाद तसाच आहे, जो नोटाबंदीच्या वेळी होता. यामुळे काळ्या पैसा बाळगणाऱ्यांना फटका बसेल, भ्रष्टाचार आणि दहशतवादाला आळा बसेल, असा नेहमीचा युक्तिवाद केला जात आहे.
काळ्या पैशाला धक्का पोहोचेल हा सरकारचा युक्तिवादही अरुण कुमार यांनी फेटाळून लावला.
प्रोफेसर अरुण कुमार म्हणतात, “यात समजून घेण्याची गोष्ट ही आहे की काळा पैसा आणि काळी कमाई यात फरक आहे.”
“काळ्या पैशावर बंदी घातली तरी काळी कमाई करणे चालूच राहील
आणि जेव्हा काळी कमाई असेल तेव्हा काळा पैसाही वाढत राहील.फक्त काळ्या कमाईची बचतच काळ्या पैशात रुपांतरीत होईल.”
या निर्णयामागचे कारण?
आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार दोन हजार रुपयांच्या नोटा हळूहळू चलनातून बाहेर काढल्या जात होत्या.आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, 31 मार्च 2018 पर्यंत बाजारात 6.73 लाख कोटी रुपयांच्या 2,000 रुपयांच्या नोटा होत्या, ज्या एकूण नोटांच्या 37.3 टक्के होत्या.
तर 31 मार्च 2023 पर्यंत बाजारात 3.62 लाख कोटी रुपयांच्या दोन हजार रुपयांच्या नोटा होत्या,ज्या एकूण नोटांच्या केवळ 10.8 टक्के आहेत.
प्रोफेसर कुमार म्हणतात, “काळा पैसा ठेवण्यासाठी दोन हजार रुपयांच्या नोटांचा वापर केला जात असल्याचं सांगितलं जात आहे.
भारतात सध्या ३.६२ लाख कोटी रुपयांच्या दोन हजार रुपयांच्या नोटा चलनात आहेत.”
भारतात ऑनलाइन पेक्षा रोखीचे व्यवहार सुद्धा वाढत आहेत. नोटाबंदीच्या वेळी बाजारात 18 लाख कोटी रुपयांच्या नोटा होत्या, त्या आता 35 लाख कोटी रुपयांच्या जवळ आल्या आहेत. भारताची अर्थव्यवस्था जसजशी वाढत आहे, तसतशी बाजारात नोटांचीही वाढ होत आहे.
रिझव्‍‌र्ह बँकेने 2000 रुपयांची नोट हळूहळू चलनातून बाहेर काढली. मार्च 2018 नंतर नव्या नोटांची छपाईही झालेली नाही. पूर्वीच्या तुलनेत या नोटा बाजारातून जवळपास निम्म्या झाल्या आहेत. अशा स्थितीत या निर्णयामागचे प्रयोजन काय, असा प्रश्न उपस्थित होत आहे.
नोटबंदीसारखा परिणाम होईल का?
नोव्हेंबर 2016 मध्ये प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांनी ‘काळा पैसा, भ्रष्टाचार आणि दहशतवादावर प्रहार करण्यासाठी’
अचानक 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटा चलनातून रद्द करण्याची घोषणा केली तेव्हा देशात खळबळ उडाली होती.
अनेक महिन्यांपासून नोटा बदलून घेण्यासाठी बँकांबाहेर रांगा लागल्याने सर्वसामान्यांना मोठ्या त्रासाला सामोरे जावे लागले.
त्याचा भारतीय अर्थव्यवस्थेवरही मोठा परिणाम झाल्याचे विश्लेषकांचे मत आहे.
प्रोफेसर अरुण कुमार म्हणतात, “बाजारातून 2000 रुपये काढून घेतल्याने नोटाबंदीच्या वेळी होता तसा परिणाम होणार नाही.”
अर्थव्यवस्थेवर किती परिणाम होईल?
प्रोफेसर कुमार म्हणतात, “जर सरकारने या सर्व नोटा शंभर दिवसांत काढल्या तर याचा अर्थ या काळात दहा कोटी अतिरिक्त व्यवहार होतील, त्यामुळे बँकांवर बोजा वाढेल आणि लोकांचा बँकेत जादा वेळ लागेल.”
दोन हजार रुपयांची नोट चलनातून बाद होणार की ती बंद होणार याबाबत यापूर्वी अनेक तर्कवितर्क लावले जात होते.
तो बंद करण्याची मागणीही जोर धरू लागली आणि मीडिया रिपोर्ट्सही बाजारापेक्षा कमी असल्याच्या बातम्या येत राहिल्या.
याचा मोठ्या लोकसंख्येवर परिणाम होत नसला तरी रोख रकमेच्या विश्वासार्हतेवर परिणाम होऊ शकतो,असे विश्लेषकांचे मत आहे.
प्रोफेसर अरुण कुमार म्हणतात, “याशिवाय या नोटा बंद केल्याने अर्थव्यवस्थेतील रोख रकमेची विश्वासार्हताही कमी होईल.
लोकांच्या मनात एक प्रश्न निर्माण होऊ शकतो की जर दोन हजाराच्या नोटा बंद केल्या जाऊ शकतात,तर पाचशेच्याही बंद केल्या जातील.”
“पेमेंटसाठी रोखीचा वापर केला जातो. हे देखील विस्कळीत होऊ शकते. भारतीय अर्थव्यवस्था आधीच संकटात आहे,असंघटित क्षेत्र मार खात आहे, ते आणखी वाईट होऊ शकते.”
“नोटा व्यवहारासाठी वापरल्या जातात. नोटांवर विश्वास नसल्यामुळेही व्यवहार कमी होऊ शकतात आणि याचा थेट परिणाम अर्थव्यवस्थेवर होऊ शकतो.”
दोन हजार Rs 2000 note withdraw by RBI नोटबंदी नाही,जाणून घ्या
सुधा मूर्ती अन त्यांच्या कुटुंबावर गंभीर आरोप
‘सच्चे मुस्लिम-अच्छे मुस्लिम’ ; निवडणूक 2024: RSS चा नवा प्लॅन
आपल्या @jaaglyabharat या टेलिग्राम चॅनेलवर सहभागी व्हा,ताज्या अपडेट्स मिळवा)
First Published by Team Jaaglya Bharat on 21, MAY 2023, 08:45 AM
WebTitle – Why was the 2000 note taken back, what will be its effect on the Indian economy?
